Reacties en foto's

dik v

Hier is het hele verslag van de wandeling tussen Heiloo en Egmond Binnen van afgelopen vrijdag.

Al sinds ik wandelingen organiseer voor de wandelsite in 2014 organiseer ik de wandeling van Heiloo naar Bergen als eindejaarswandeling. Omdat de wandeling met zijn duizendjaar oude strandwal met met nog steeds aanwezige eeuwen- (misschien duizenden jaren) oude elzensingels, Willibrorduskerkje, klooster, putten prehistorische palencirkel en oude en nieuwe bedevaartsplekken mooi past bij een oudejaarsstemming en het reflecteren op de voorbijgaande tijd en het menselijk handelen en de behoefte aan geloof, vertrouwen, devotie en zingeving in een bestaan dat de meesten vaak geen veiligheid biedt. De wandeling van vrijdag was er een waarbij ik weer eens niet kon nalaten te zeggen dat mijn geloof en vertrouwen in mensen er als organisator voor de wandelsite vaak niet beter op wordt. Als je begint met een volle deelnemerslijst en mensen op de reservelijst en er op de dag van de wandeling uiteindelijk nog drie over blijken te zijn. Terwijl er nog 5 op de deelnemerslijst staan, waarvan er twee afwezig blijken, de een omdat deze dacht af te hebben gezegd de ander niet meer bereikt. Toch nog even proberen te bellen. Er bleven dus nog maar weinig deelnemers over (misschien ook omdat de wandeling regelmatig gewandeld en enigszins geclaimd wordt als Soefitrail, door de gelijknamige wandelorganisator, naar mijn gevoel ook als marketing voor hun Soefitrailwandelingen in Turkije.) Daar wordt ik als organisator niet vrolijk van. Op z'n minst kan je zeggen dat ik me als organisator niet serieus voel genomen. Net als met de nietszeggende afmeldingen op het laatste moment, in de trant van 'ik ben er morgen niet' of een bericht dat iemand 'al' weet er morgen niet bij te zijn. Als dan ook nog een (ter plaatse in Heiloo wonende) deelnemer besluit niet verder mee te lopen als het deel van het pad langs de Egmonderbinnenvaart is afgesloten vanwege ingezaaid gras en omdat er volgend een app ontzettende buien aankomen, voel ik me als organisator met al mijn voorbereiding tamelijk beledigd en bij de neus genomen. Bevestigd in het wantrouwen tegen deelnemers die zich voor wandelingen opgeven. Speciaal wandelaars die wonen in de plaats waar je wandelt - ik heb tot nu toe nog niet meegemaakt dat een deelnemer uit Heiloo de wandeling ook helemaal mee afwandelt. Het is ook makkelijk. Je kent de wandeling al. Je huis is dichtbij. Er lijkt soms weinig een gevoel dat je samen wandelt.
Ondanks dit intermenselijk wandelgedoe moet ik zeggen dat het met degenen die overbleven uiteindelijk toch nog een mooie, ontspannen wandeling werd, met mooie plekken en aanleidingen tot overdenken. Ook met de regen viel het alles mee, volgens het weerbericht dat ik tevoren thuis had bekeken werd er in de loop van de middag regen veracht van maximaal 0,8 mm., hoeveel precies dat is weet ik niet, maar wat mij betreft niet genoeg om er voor thuis te blijven of de wandeling af te breken. De regenbroeken die we toch aantrokken waren achteraf nauwelijks nodig geweest.
Voor mij laat de wandeling me vooral denken over al die bijzondere historische elementen die iets vertellen hoe mensen hun bestaan inrichten en hebben ingericht. Omdat alle kerken, kloosters, putten en bedevaartsplekken daar toch vooral naar verwijzen. Als elementen van vormgeving en zingeving van mensen. met onderweg aan de rand van Heiloo en aan de duinrand hazelaars met bloeiende katjes en duindoorns met goudbruine mannelijke knoppen en enkele vrouwelijke oranje bessen, die iets vertellen over de voortgang van het leven. De wandeling loopt vanaf station Heiloo over de schijnbaar verkeerdom genummerde Holleweg, wat erop wijst dat de oorspronkelijke kern van Heiloo aan de andere kant ligt bij het witte Willibrorduskerkje. Langs een oud zaadpakhuis (als dat niet over leven gaat) tegenover een historisch vooroorlogs badhuisje van een kruisvereniging, waar mensen in het verleden heen gingen voor zorg. Bij het Willibrorduskerkje op een hoge terp staan we stil bij hoe mensen vanaf duizenden jaren geleden hun leven vorm gaven op de hoger gelegen strandwallen tussen steeds weer opkomend water en bij de kerstening van Nederland waarvan de historische werkelijkheid niet altijd goed is te achterhalen omhuld met nevelen van de tijd. Was Wilibrordus wel ooit in Heiloo? Het aanbeden lichaam van zijn metgezel Adelbertus in het graf in Egmond blijkt in ieder geval niet van hem afkomstig. Bij de kerk ligt de Willibrordusput waar eeuwenlang Willibrordus- en Mariabedevaarten naar werden gehouden, waarbij mensen steun en bescherming zochten in het onzekere leven. Er zijn hier tijdens de wandeling 3 zeer oude putten die een rol spelen in christelijke bedevaartstradities waarvan dit de eerste is. Maar hun herkomst was ouder. Putten speelden (net als hoogten) een belangrijke rol als plekken van Germaanse erediensten. Het is dan ook niet toevallig dat Bonifatius door de Friezen vermoord is vanwege gedoe om een put. De Willibrordusput heeft een negentiende eeuwse aankleding van de hand van de bekende architect Pierre Cuypers (Centraal station, Rijksmuseum, brandende kerken), niet helemaal toevallig, het laat zien hoe veel van 'onze' geschiedenis is aangekleed met een 19e-eews jasje. Tegenover de kerk en de put drinken we thee en koffie met voor mij gembergebak (mag misschien ook zingeving genoemd worden). We lopen het Heilooerbos in. Ooit was er een oerbos. Het huidige bos deelt e voornamelijk de plaats mee. De inrichting van het bos dateert uit de 19e eeuw, toen het tot landgoed Nijenburg ging horen. Bij de half bewaakte spoorwegovergang staan borden met hulptelefoonnummers die je kunt bellen als je het leven niet ziet zitten. Iets verder aan het eind van de Stetlaan was ooit een haventje, een stet.
We lopen langs de rand van Heiloo, langs de rand van de hoger gelegen bewoonde strandwal en het wisselnd getij op de natte strandvlakte die pas veel later werd bedwongen in de vorm van polders. Vrijwel al het land is mensengemaakt, - op basis van wat de elementen boden. Langs de route ligt een prehistorische palencirkel, een replica van de palencirkel die hier werd opgegraven, een oude rituele plek van duizenden jaren geleden, nog ver voor germanen zich hier vestigden. Het Maalwater is nu een groene rand van Heiloo, maar was oorspronkelijk een drooggemalen polder. De plassen zijn waarschijnlijk daarvoor al ontstaan als veenplassen waar al in de 9e of 10e eeuw de Oude Abdijvaart door werd aangelegd die er nog steeds vanuit de kant van Alkmaar doorheenstroomt. Om het bouwmateriaal naar de abdij te transporteren die toen gebouwd werd. In de 13e eeuw kwam naast de oude vaart de nieuwe Egmonderbinnenvaart als bevoorradingsroute voor de toen inmiddels groots uitgegroeide abdij, een van de rijkste van Nederland en Europa, onder bescherming van de graven van Holland. Er was een grote bibliotheek en de graven van Holland van de 13e tot de 16e eeuw lagen er begraven. Er staat een mooi hoog transformatorhuis in Amsterdamse Schoolstijl bij een klein nu electrisch gemaaltje uit het begin van vorige eeuw. Aan de andere kant van de weg staat nog een klein voormalig gemaaltje langs de oude vaart, een vervanging van een oude windmolen. Met de nodige verwarring welke historische feiten bij welk gebouwtje horen. Het pad loopt langs de rand van de polder. Verderop staan nu bloeiende hazelaars met de hangende gele katjes en met heel kleine helderrode sterretjes van vrouwelijk katjes, die ik nog niet verwacht heb. Het zijn geen tekenen van opwarming, de hazelaar bloeit in de winter, vaak al vanaf november, als een voorbode van het nieuwe bloei-jaar. Bij de Egmonderbinnenvaart, over de Zeeweg, blijkt de jaagpad erlangs afgezet met hoge hekken. Vanwege pas ingezaaid gras op de kade. Jammer. Het stuk langs de vaart is een van de mooiste stukken van de wandeling, met in de verte dan weer langs, dan weer boven de vaart hoog oprijzend de nieuwe Abdij van Egmond, gebouwd in de dertiger jaren. In een vormgeving die sterk bepaald is door die van de middeleeuwste hoog en fier oprijzende kasteelkloosters als die van het klooster in het Franse Cluny, als statements van katholiek macht. In het klooster in Egmond is duidelijk geprobeerd een zelfde allure te vangen. Als een uitdrukking van katholiek zelfbewustzijn aan het begin van vorige eeuw. De Adelbertabdij, in zijn tijd een zeer rijke abdij, werd eind 16e eeuw aan het begin van de 80-jarige oorlog verwoest door de troepen van Willem van Oranje onder leiding van watergeus Diederik Sonoy, om te voorkomen dat de Spanjaarden zich erin zouden verschansen waarna de abdij stukje bij beetje verder werd afgebroken om de stenen te gebruiken voor de versterking van de stadsmuren van het belegerde Alkmaar.
Ik ben even bezig met zoeken via apps wat de nu de beste weg is om verder te lopen. Ondertussen zijn anderen bezig een regenboek aan te trekken, het is wat beginnen te regenen. Terwijl het toch eenvoudig is. We moeten gewoon het eerste weggetje vanaf de Zeeweg naar links in de richting van Egmond binnen nemen. Met een deelnemer minder lopen we verder langs de Zeeweg. Geen zin in de hoosbuien van haar app te kopen. Maar veel harder dan op dat moment zal de regen niet worden. En gelukkig liep er een heel aardig pad in een strook bomen langs de weg zodat we niet pal langs de weg hoefden te lopen. Van de Zeeweg lopen we over een mooi slingerend weggetje, de Hogedijk, wat zijn ouderdom toont, na 1050 aangelegd door monniken uit de abdij, zich slingerend buigend naar zijn omgeving. Na 2 km. Kijken we vanaf de Doelen aan de rand van Egmond Binnen uit op het achter weilanden hoog boven de bomen uitrijzende abdij. Ernaast staat tussen de bomen het kleine protestantse kerkje, deels opgebouwd uit stenen van de in 1573 verwoeste Adelbertabdij. Via de Broekakkers, ontgonnen akkerland op voormalig broek, nu bollenland komen we aan de rand van de duinen bij Waterrijk, met een oude stolpboerderij, met nog steeds snel stromende slootjes en een grote waterplas in een duinvallei. We lopen over een dijkje in een aan de natuur teruggegeven stuk bollenland naar een stuk knollenland, lage oude duinen die nog jaren als weiden zijn gebruikt, een van de weinige nog overgebleven wat grotere stukken knollenland, van voor het ontstaan van de huidige hoge duinen na 900. We komen op het smalle pad terecht in een langzaam lopende zwijgende wandelgroep die verderop weer in een kring blijft stilstaan. Mannelijke duindoorntakken steken goudbruin af van de jonge bladknoppen, aan vrouwelijke duindoorns nog hier een daar wat oranje bessen. Aan de Oude Schulpweg ligt hier restaurant de Nieuw Westert in een mooie oude gereconstrueerde in 2019 afgebrande stolpboerderij; de boerderij is na de brand weer herbouwd, iets groter, maar met veel nieuwe houten balken niet meer zo mooi als voor de brand. Het blijft echter nog steeds een bijzonder mooie plek voor een pauze.
Om de hoek van de Nieuw Westert aan de Oude Schulpweg ligt achter twee grote houten poortdeuren de Adelbertusakker, die door de graaf van Holland aan de oude abdij zou zijn geschonken. Een mooie een beetje achter zijn deuren verborgen beschutte groene plek in het voorjaar vol kleur van de bloeiende voorjaarsbloemen met erin de begin vorige eeuw in zandsteen uitgezette contouren van het middeleeuwse Adelbertkerkje met aan de oostkant in het koor van het kerkje de Adelbertusput, de tweede put van de wandeling, met een pomp en een emmer om het heilige en helende geneeskrachtige water op te vangen. Met een bidkapelletje, een overdekt altaar en een klokkenstoel. Tussen buxusboompjes staan houten heiligenbeelden door de timmerman en zijn zoon gemaakt van omgehakte zieke iepen tussen de toegangsdeuren van de akker.
Het Adelbertuskerkje was het eerste kerkje van Bergen Binnen dat toen nog op deze plek lag op de rand van de strandwal vlak tegen de duinen. Hier lag ook Adelbert oorspronkelijk begraven. Met het ontstaan ven de hoge nieuwe duinen zoals wij die nu kennen in een droge winderige periode werd het oude Egmond Binnen ondergestoven door het zand uit de duinen en werden het plaatsje en de kerk verplaatst naar mee landinwaarts, veilig voor het stuivende zand, waar ook de abdij werd gevestigd. De overblijfselen van Adelbertus werden opgegraven en herbegraven bij de abdij. Alleen bleek uit onderzoek dat de botten niet van de heilige kunnen zijn, waarschijnlijker zijn ze van een oudere heidense sjamaan die op de plek van de put werd vereerd en begraven. Jaarlijks vindt vanuit de abdij een bedevaartsoord plaats naar de Adelbertusakker en put, als een vorm van georganiseerde en geïnstitutionaliseerde devotie. Wat ik leuker en interessanter vind, is dat er rond de akker en put ook sporen van een vorm van individuelere en persoonlijkere devotie te zien zijn. Nog steeds komen er mensen hier om het geneeskrachtige water te halen en soms te bidden. Op de zandstenen stenen van het muurtje dat de contouren van het kerkje aangeeft, zijn ook inscriptie te zien die mensen hier hebben achtergelaten en waarin ze hun vragen of dank aan de heilige uit hebben gedrukt. Naast mogelijk inscripties van geliefden die hier naast liefde hun hoop, geloof en vertrouwen ten opzichte van elkaar wilden vastleggen. Van de Akker lopen we over de Adelbertusweg, de eeuwenoude bedevaartsweg van abdij naar akker, naar Egmond Binnen en de (nieuwe) Adelbertabdij. Langs de bedevaartsweg zijn in rode stenen onderweg kindervoetjes afgedrukt. Bij de abdij kijken we op tegen de hoge stenen muren van het imponerende bouwwerk. Er is een vlindertuin en een mooi appel- en andere fruitbomenboomgaardje waar oude appelrassen mogen overleven. Achter de abdij staat de grote boerderij uit de dertiger jaren, nu een particuliere boerderij. Van de abdij lopen we verder over de ook weer slingerende Limmerweg, wellicht ook een oud dijkje naar de Zanddijk, de eerste door monniken van de abdij die indertijd een belangrijke rol speelden in de ontginning en het maken van dijken in het gebied. Zoals ze een belangrijke rol spelen in het door de eeuwen in stand houden van de bedevaart vanuit de abdij.
Langs de Zanddijk komen door een felblauw viaduct onder het spoor door in Oerdom, de plek van de bedevaartsoord Maria ter Nood en de derde put van de wandeling, de Runxput, voor het eerst genoemd rond het jaar 1000 als Roriksput, wat wijst op een oudere heidense afkomst. Vanaf de 15e eeuw werd de plek een druk bezocht bedevaartsoord waar mensen zich met hun noden toewenden en hun geloof eb vertrouwen op richtten. In 1573 werd de kapel bij de put verwoesten de put vernield om een eind te maken aan de stroom pelgrims, maar de pelgrims bleven komen. In 1713 krijgt de bedevaart een nieuwe impuls wanneer Oerdom door runderpest wordt getroffen. In de 18e eeuw was Heiloo dankzij het geneeskrachtige water een soort Hollands Lourdes, waar zelfs protestanten kwamen. Maar uiteindelijk kwam er toch een einde aan de processies. Waarbij de verering van Willibrord tot begin 19e eeuw nog verbonden met die van Maria. In 1807 werd nog een processie van de Mariaput in Oesdom naar de Willibrordput in Heiloo gehouden. Aan het begin van de 20ste eeuw komt de Mariaverering rond de Runxput weer opnieuw op gang, wat nauw in verband staat met het katholieke reveil en de katholieke emancipatiebeweging in die tijd. De Mariabedevaart wordt daarbij bewust gepropageerd als onderdeel van een nieuw katholiek zelfbewustzijn, dat ook tot de herbouw van de abdij in Egmond leidt. Een emancipatiebeweging met een sterk conservatief en contrarevolutionair karakter die het eigen zelfbewustzijn versterkt, maar gelovigen tegelijk wil weerhouden van sociale actie. In 1913 wordt de bedevaartskerk Onze Lieve Vrouwe ter Nood gebouwd, met een bijzondere houten dakconstructie,als noodkerk maar nooit vervangen, later gevolgd door de knusse Genadekapel, waar altijd wel biddende bezoekers zijn aan te treffen. Gelovigen richten zich, gestimuleerd door de priesters en bisschoppen met hun geloof en vertrouwen met hun noden tot Maria, maar worden tegelijk weerhouden van sociale zelfbewustzijn nodig om hun bestaan te verbeteren, tot op straffe van excommunicatie. (Dat klinkt abstract maar het betekende dat mensen lijfelijk buiten de gemeenschap werden geplaatst, ze mochten in de kerk niet ter communie.) Het begin van de 20e eeuw was een tijd van opleving van katholiek (en ook protestantse) kerkelijkheid, vanaf het midden van de eeuw zien we eerder een afname van kerkelijkheid. Maar ook nu nog wenden jaarlijks zo'n 10.000 bezoekers zich met hun geloof en vertrouwen tot Onze Lieve Vrouwe ter Nood en het water van de Runxput.
Vanaf Maria ter Nood en de Runxput lopen we over de Hogeweg naar het station van Heiloo, de naam duidt erop dat we ons hier op de hooggelegen strandwal van Heiloo bevinden, waar mensen zo’n tweeduizend jaar geleden hun toevlucht zochten om een bestaan op te bouwen op het hoog gelegen land omringt door het voortdurend opkomende water. Dwars op de van noord naar zuid over de hoge strandwal gelegen wegen werden elzensingels geplant om de gewaden te beschermen tegen de zuidenwinden. Op sommige plaatsen kun je deze oude landschapselementen nog steeds aantreffen zoals bij de Krommelaan. Op verschillende plaatsen zijn de elzensingels nog de laatste jaren omgehakt of omgebuldozerd door eigenaren die deze historische landschapselementen als een sta in de weg zagen. De laatste periode zijn er bij nieuwbouw in dit deel van Heiloo Zuid bij opgravingen veel archeologische vondsten gedaan die soms een nieuw licht werpen op het verleden, waaronder een tweede prehistorische palencirkel zoals bij het Maalwater. Die ons laten zien hoe mensen door de heen hun leven op deze strandwal vorm en zin hebben proberen te geven. Dat is voor mij het verhaal van deze wandeling tussen Heiloo en Egmond Binnen. Het gaat over mensen en hun plaatsen. Ondertussen loop je verder en kijk je om je heen. Wat mij betreft uiteindelijk een mooie, prettige en ontspannen wandeling met het overgebleven groepje op deze voorlaatste dag van het jaar. Wat mij betreft tot in het nieuwe jaar. Fotoos komen later.